Bij vennootschappen dient een persoonlijke of zakelijke zekerheid die wordt gesteld zonder een marktconforme vergoeding verantwoordbaar zijn vanuit het eigen belang van die rechtspersoon.
Daarmee heeft de rechtspersoon een grens aan het beheer van het vermogen die een natuurlijke persoon niet heeft (al zijn er bij natuurlijke personen ook wel een reeks aanvechtingsmogelijkheden voor verarmende handelingen). Dat is de ‘prijs’ die betaald moet worden om te kunnen genieten van vermogenssplitsing (beperkte aansprakelijk en afgescheiden vermogen).
In bv. een vennootschapsgroep zullen activa en passiva worden gecompartimentaliseerd door het oprichten van dochtervennootschappen, waarbij de activa van een entiteit enkel dienen tot verhaal van de schuldeisers van die entiteit en schulden niet kunnen worden verhaald bij andere entiteiten. De prijs die hiervoor betaald moet worden is dat er niet zomaar met activa en schulden geschoven kan worden, bv. door het aangaan van zekerheden. In dat opzicht is de toets aan het vennootschapsbelang een regel van vermogensbescherming die schuldeisers en (eventuele) minderheidsaandeelhouders van een dochtervennootschap wil beschermen.
Dat betekent geenszins dat een zekerheid gesteld voor een andere vennootschap binnen een groep per se strijdig is met het vennootschapsbelang. De rechtspraak erkent dat het individuele vennootschapsbelang op lange termijn gebaat kan met een opoffering op korte termijn in het groepsbelang (zie hierover bv. J. Vananroye, A. Van Hoe en G. Lindemans, “Curb Your Opportunism: Limits to Group Buildings and Asset Partitioning in Insolvency in Belgium”, in The 800-Pound Gorilla. Limits to Group Buildings and Asset Partitioning in Insolvency, NACIIL Preadviezen, Eleven, Den Haag, 2018, 40 e.v.).
Meestal wordt dit probleem enkel besproken voor vennootschappen met beperkte aansprakelijkheid. Ook andere (privaatrechtelijke) rechtspersonen moeten in principe handelen in hun eigen belang.
De VZW of stichting die zonder marktconforme tegenprestatie een zekerheid verschaft, doet een onrechtstreekse uitkering. Dit is enkel toegelaten indien dit verantwoord is door het belangeloos doel van de betrokken rechtspersoon (B. Van Baelen, Uitkeringsverbod en belangeloos doel bij VZW en stichting, proefschrift gisteren verdedigd aan KU Leuven, 70, nr. 169). Daarnaast is een uitkering (als handeling om niet: makkelijk) aanvechtbaar met de pauliana indien ze leidt tot verhaalsbenadeling. Uitkeringen, zelfs indien toegelaten onder het WVV, kunnen dus niet ten koste van de schuldeisers van de VZW of stichting.
Speelt het vennootschapsbelang ook een rol als grens aan zekerheden door een maatschap (zonder rechtspersoonlijkheid) of een rechtspersoon met onbeperkte aansprakelijkheid (VOF, CommV)?
We zien niet in waarom niet. De onbeperkte aansprakelijkheid maakt dat een vennootschapsschuldeiser weliswaar ook (sommige) vennoten persoonlijk kan aanspreken, wat de influence van een uitholling van het vennootschapsvermogen relativeert. Hij geniet dan echter niet van de voorrang die het afgescheiden vermogen hem biedt. Hij is dan te vergelijken met een pand- of hypotheekhouder waarvan het onderpand verdwenen is, maar die nog een schuldvordering heeft op de schuldenaar.
Vermogensafscheiding, ook zonder beperkte aansprakelijkheid, vereist dat niet zomaar met activa en schulden kan worden geschoven.
Joeri Vananroye